Heidra grenselosane

Kronprins Haakon og reisefølgjet sov på den ubetente DNT-hytta på Øvresaga i natt og starta dagen med å vaske seg ut. I desse dagar er det ekstra viktig med god hygiene på turisthyttene, og reingjeringa vart gjennomført med kunnig instruksjon frå generalsekretæren i DNT, Dag Terje Klarp Solvang. 

Dagens marsj starta ved Søndre Hallangen, og følgjet la i veg vidare austover mot grensa. I Aurskog Høland stansa dei ved minnesteinen over grenselosane.

Heidra grenselosane

Om lag 50 000 flykta frå Noreg til Sverige under andre verdskrig. Mange vart hjelpte av lokalkjende grenselosar for å komme trygt over grensa. Frå Østfold i sør til Finnmark i nord vart det etablert fluktruter. Det er registrert 120 ruter som var i bruk over fleire år. 

Tyskarane kjende til at flyktningar vart hjelpte over grensa, og patruljerte grenseområda i stadig sterkare grad. Det finst ikkje nøyaktige tal, men vi veit sikkert at 29 registrerte losar mista livet – nokre i teneste, nokre ved avretting og nokre i fangenskap. Blant 55 registrerte hjelparar vart åtte avretta, og 47 døydde i fangenskap eller vart drepne ved arrestasjon (kjelde: Store norske leksikon).

Kronprins Haakon legg blomster ved minnesteinen over grenselosane og hjelparane deira. Foto: Simen Løvberg Sund, Det kongelege hoffet

Ved Nordre Hallangen i Aurskog Høland er det reist ein minnestein over grenselosar, kurerar og hjelparar. Han står til minne om alle som risikerte livet for å hjelpe andre i tryggleik under andre verdskrig. 

Kronprins Haakon la ned blomster ved minnesteinen i dag. 

Kronprins Haakon og ordførar Thor Gudbrand Taraldrud Kvaal under seremonien ved Nordre Hallangen. Foto: Simen Løvberg Sund, Det kongelege hoffet

Møter ved Malnes

Tidleg i kveld vil Kronprinsen og reisefølgjet nå fram til Malnes gard, der Magne og Marit Malnes vil møte dei på gardstunet. Malnes spelte ei viktig rolle for flyktningtransporten under andre verdskrig, og om lag 1000 flyktningar fekk hjelp av folk på garden.

Magne og Marit Malnes er sjølve etterkommarar av desse grenselosane og aktive i Flyktningrutas venner. Kvart år tek dei imot skoleklassar for å lære nye generasjonar om den viktige innsatsen til grenselosane. 

Malnes viser fram takk bestefaren fekk for innsatsen under krigen, signert av Kronprinsens bestefar daverande Kronprins Olav på vegner av Kong Haakon. Kronprins Olav var Noregs forsvarssjef frå juni 1944. Foto: Simen Løvberg Sund, Det kongelege hoffet

På Malnes vil reisefølgjet òg møte tidsvitna Gerd Golombek og Bjørn Lybæk. Dei har begge eit nært forhold til arbeidet grenselosane gjorde. Gerd Golombek var berre 12 år da ho måtte flykte ved hjelp av Carl Fredriksen Transport etter så vidt å ha unngått deportasjon til Auschwitz. 

Bjørn Lybæk var berre 5 år da krigen braut ut i Noreg, men hjelpte likevel far sin, grenselosen Asbjørn Lybæk. Lybæk hadde ansvaret for strekninga frå Øyeren til Høland, og Bjørn hjelpte faren blant anna med å avleie merksemda til nazistane. 

Kronprinsen møtte tidsvitna Bjørn Lybæk og Gerd Golombek. Foto: Guri Ofstad Varpe, Det kongelege hoffet

I morgon legg Kronprins Haakon og følgjet ut på den siste strekninga mot svenskegrensa. Vandringa blir avslutta på Grenselosmuseet i Eidskog.